Flexibiliteit

Flexibiliteit op het elektriciteitsnet

Vroeger kwam elektriciteit vooral uit elektriciteitscentrales die gebruik maakten van fossiele brandstoffen (steenkool, olie, gas), aangevuld met kernenergie. Die centrales stootten grote hoeveelheden broeikasgas uit, wat bijdraagt aan de verandering van het klimaat. Daarom zijn we steeds meer hernieuwbare energiebronnen zoals zon en wind gaan gebruiken voor de productie van elektriciteit. In tegenstelling tot de oude centrales zijn de nieuwe energiebronnen minder voorspelbaar:

• Soms is er veel bewolking, soms is het zonnig.
• De wind waait soms veel, soms helemaal niet.

Soms produceren windmolens en zonnepanelen te veel stroom, soms te weinig in verhouding tot de vraag naar elektriciteit. Dat heeft uiteraard een effect op de prijs van de stroom, die op de elektriciteitsmarkten per kwartier varieert. Daarnaast hebben schommelingen een effect op de stabiliteit van het elektriciteitsnet. Op het elektriciteitsnet moet er op elk moment evenwicht zijn tussen vraag en aanbod. Zonder evenwicht kunnen er ernstige gevolgen zijn. Daarnaast kan het net plaatselijk overbelast geraken als er meer productie van zonnepanelen en windmolens is dan verwacht. We spreken dan van lokale congestie.

Wat is flexibiliteit op het elektriciteitsnet en hoe werkt het?

Flexibiliteit betekent dat we ons aanpassen aan het schommelende aanbod van elektriciteit. Een netgebruiker biedt flexibiliteit aan door zijn verbruik of productie van stroom tijdelijk aan te passen. Hij kan zijn afname of injectie verhogen of verlagen, afhankelijk van de situatie. Die aanpassing gebeurt op drie manieren: 

1. Op eigen initiatief: 
   Voorbeelden van verbruik van elektriciteit aanpassen (vraagrespons):
   1. Als je een dynamisch contract afsluit met een leverancier en verbruikt tijdens de lage uurprijzen.
   2. De wasmachine aanzetten als je zonnepanelen energie opwekken.
   3. Een fabriek die haar machines tijdelijk kan uitzetten als er weinig stroom beschikbaar is.
   4. Een fabriek die bepaalde processen in de tijd kan verschuiven.
      
      Samen dragen ze bij aan het evenwicht van het systeem én willen ze er ook iets aan verdienen.
       
2. Op vraag van de netbeheerder, die instructies geeft wanneer het net dat vraagt. De netbeheerder analyseert de situatie op zijn net. Als dat nodig is, roept hij flexibiliteit in. Daarvoor zet hij systemen op die instructies geven aan netgebruikers. Die instructies vragen om hun afname of injectie tijdelijk aan te passen. Dat is georganiseerde of aangestuurde flexibiliteit. 
   Voorbeelden van productie van elektriciteit aanpassen:
   1. Bij batterijen die opgeslagen stroom injecteren in het net.
       
3. Op vraag van een energiedienstverlener (bv. een leverancier om zijn portfolio te optimaliseren)

Waarvoor kan flexibiliteit nog ingezet worden?

Is er te veel aan stroom in het lokale net? Dan spreken we van congestie. Met flexibel verbruik of de productie plaatselijk te verminderen vermijden we congestie op het net.

Is de vraag en het aanbod niet op elkaar afgestemd? Dan spreken we van onbalans in het net. Bij onbalans zijn meerdere opties mogelijk. Bijvoorbeeld, een netbeheerder kan een overaanbod aan elektriciteit oplossen door flexibele productie te laten afnemen of flexibele vraag te laten toenemen.

Wat is de rol van de Vlaamse Nutsregulator op het vlak van flexibiliteit?

Om de energietransitie te versnellen, is een efficiënt en betrouwbaar elektriciteitsnet noodzakelijk. Wat doen we?

• Toezicht op de netbeheerders: We volgen op hoe netbeheerders de wetgeving rond commerciële en technische flexibiliteit tegen congestie uitwerken en toepassen. Dat moet zorgen voor een beter gebruik van het net en een versnelling van de energietransitie. We houden toezicht op de afspraken tussen de netbeheerders in het kader van het oplossen van een situatie van incompressibiliteit, dit is bij een groot overaanbod aan stroom in het net.
• Beoordeling van flexibiliteitsdiensten: We beoordelen de voorwaarden die de netbeheerders aan de deelnemende netgebruikers opleggen voor het aanbieden van ondersteunende diensten en flexibiliteitsdiensten voor het beheer van lokale netproblemen (congestie).
• Beoordeling van ondersteunende producten: We beoordelen ook de producten en aanbestedingsprocedures voor ondersteunende diensten aan de netbeheerders die niets met de netfrequentie te maken hebben, zoals spanningsbeheer, netverliezen en reactief vermogenbeheer. Reactief vermogenbeheer is het actief regelen van spanningen op het elektriciteitsnet om de kwaliteit en stabiliteit van de stroomvoorziening te garanderen.
• Overzicht van dienstverleners: We publiceren een lijst op onze website met dienstverleners van flexibiliteit.
• We beslechten geschillen over de verplichtingen van dienstverleners van flexibiliteit en aggregatoren. Een aggregator van flexibiliteitsdiensten is een bedrijf of organisatie die de flexibiliteit van energieverbruik en -opwekking van verschillende gebruikers bundelt en deze gebundelde flexibiliteit aanbiedt op de energiemarkt. Dit helpt om vraag en aanbod van elektriciteit beter op elkaar af te stemmen, vooral in tijden van piek- of dalmomenten.

Maatregelen tegen lokale congestie

De figuur hieronder toont verschillende manieren om problemen door overbelasting van het net (congestie) op te lossen.

• Voorkomen is beter dan genezen. De eerste maatregel is een sterk netwerk bouwen dat alle elektriciteitsstromen aankan. Ook kunnen distributienettarieven helpen om congestie te voorkomen. Via deze tarieven krijgen netgebruikers informatie over hoe ze het net optimaal kunnen gebruiken, bijvoorbeeld door hun verbruik te spreiden (zoals bij het capaciteitstarief).
• Als er toch congestie ontstaat, zal de netbeheerder eerst proberen marktpartijen te vinden die bereid zijn hun flexibiliteit aan te bieden, tegen een vergoeding. Dit is een eerste, vrijwillige oplossing.
• Als dat niet genoeg is, kan de netbeheerder gebruikers verplichten om onmiddellijk hun verbruik of injectie aan te passen, zodat het probleem wordt opgelost.

Aanbieders van energiediensten

Een aanbieder van energiediensten helpt je je energieverbruik te monitoren of aan te sturen.

Op de website van de netbeheerder, de overheid en Maakjemeterslim vind je informatie over de mogelijkheden van de digitale meter voor gegevensuitwisselingen via de datapoort, de gebruikerspoort P1. Op die poort kan je een energiebeheersysteem aansluiten waarmee je bijvoorbeeld toestellen kan aansturen volgens de goedkoopste momenten.

Er zijn ook aanbieders van energiediensten voor bedrijven.

Dienstverleners van flexibiliteit (FSP)

Een flexibiliteitsdienstverlener, vaak afgekort als FSP ((Flexibility Service Provider)) is meestal een bedrijf dat:

• zoekt naar mogelijkheden om flexibel om te gaan met energie bij een groep gebruikers;
• afspraken maakt met die gebruikers via contracten;
• hun verbruik of productie kan sturen wanneer dat nodig is.

De FSP biedt deze flexibiliteit aan andere partijen op de energiemarkt die er behoefte aan hebben, bijvoorbeeld om het net in balans te houden.

Wat doet een FSP?

Een FSP kan:

• Elektrische installaties aansturen van bedrijven of particulieren (zoals batterijen, boilers, warmtepompen, laadpalen, koelinstallaties...). Die verbruikers en producenten worden dan de deelnemers van de flexibiliteit genoemd. De deelnemers bieden hun flexibiliteit dus aan via de FSP waarmee ze een contract hebben.
• De flexibiliteit van die toestellen aanbieden op de energiemarkt of aan de netbeheerder.
• De FSP kan daarmee geld verdienen en de deelnemers ook. 

Wie kan een dienstverlener van flexibiliteit zijn?

• Een netgebruiker voor zichzelf
• Een leverancier
• Een evenwichtsverantwoordelijke
• Een aggregator
• Een partij die niet afhankelijk is van de leverancier of de evenwichtsverantwoordelijke van de netgebruiker op zijn toegangspunt.

Flexibiliteitsdiensten

Dienstverleners van flexibiliteit verkopen hun flexibiliteit of bieden ze aan op markten, zoals energiemarkten of markten voor herstel van netevenwicht 

• Op energiemarkten (day-ahead of in intra-day) wordt elektriciteit verhandeld voor levering op korte termijn.
  • Bijvoorbeeld: Een batterij laadt op wanneer de stroom goedkoop is en die stroom wordt later weer verkocht wanneer de prijs stijgt. Dat heet energie-arbitrage.
• de balanceringsmarkt bewaakt het netevenwicht om de netfrequentie op 50 Hz te houden: 
  FSP’s kunnen daar flexibiliteit aanbieden via drie producten. Dat zijn producten van Elia :
  • FCR (Frequency containment reserve): snelle reactie om kleine afwijkingen te corrigeren.
  • aFRR (Frequency restoration with automatic activation): automatische bijsturing bij grotere afwijkingen.
  • mFRR (Frequency restoration with manual activation): manuele bijsturing bij grotere of langdurige afwijkingen.
• De markt van distributienetbeheerder tegen lokale congestie. Die markt is nog in ontwikkeling. De netbeheerders zullen flexibiliteit inzetten om lokale netproblemen (congestie) op te lossen.

Andere markten en toepassingen voor flexibiliteit:

• Capaciteitsremuneratiemechanisme (CRM)
  Naast de energiemarkten en balanceringsmarkten organiseert Elia ook veilingen in het kader van het CRM. Het doel is de bevoorradingszekerheid van elektriciteit te garanderen.
  Beschikbare capaciteit, zoals flexibiliteit van batterijen, kan hier worden aangeboden in ruil voor een vergoeding.
• Meervoudig gebruik van batterijen (value stacking)
  De flexibiliteit van batterijen kan voor meerdere doelen tegelijk worden ingezet, zoals:
  • Optimalisatie van zelfverbruik
  • Beperking van piekverbruik (en dus lagere netkosten )
  • Deelname aan markten zoals balancering of energiedaghandel
• Toegang voor middenspanningsgebruikers
  Netgebruikers op het middenspanningsnet kunnen gebruikmaken van al deze producten.
  Meer informatie vind je op www.elia.be.
• Commerciële flexibiliteitsdiensten
  Flexibiliteitsdienstverleners kunnen ook rechtstreeks diensten aanbieden aan:
  • netgebruikers
  • energieleveranciers
  • evenwichtsverantwoordelijken

Bijvoorbeeld voor portfolio management of optimalisatie van energiekosten.

Overeenkomst met de netbeheerder

Om diensten te leveren op de elektriciteitsmarkt of de markt voor lokale congestie moet een dienstverlener van flexibiliteit een overeenkomst sluiten met:

• de transmissienetbeheerder;
• de elektriciteitsdistributienetbeheerder of de beheerder van het plaatselijk vervoernet van elektriciteit, voor de toegangspunten van de dienstverlener die onder het dekkingsgebied van deze netbeheerder vallen;
• de evenwichtsverantwoordelijke.

Het technisch reglement voor de distributie van elektriciteit (TRDE) bepaalt de inhoud van de overeenkomst en andere regels voor installaties op het distributienet. We houden toezicht op die procedures en contracten van de elektriciteitsdistributienetbeheerder. 

Dienstverlener van flexibiliteit op het elektriciteitsdistributienet

Aangemelde dienstverleners van flexibiliteit die beroep doen op één of meer deelnemers van flexibiliteit op het elektriciteitsdistributienet

• Energy Pool developpement
  511.797.904.00055
  20 rue du Lac Majeur, BP 90324, 73370 Le Bourget du Lac Cedex
• Second Foundation Trading
  CHE-154.481.776
  Hinterbergstrasse 22, 6312 Steinhausen, Switzerland
• Bnewable NV
  BE731.852.231
  Ikaroslaan 1, 1930 Zaventem, België
• Powernaut BV
  BE1004.987.997
  Hubert Frère-Orbanlaan 318, 9000 Gent
• LIFEPOWR NV
  BE0632.577.085
  Museumstraat 39, 2000 Antwerpen
• Luminus S.A.
  BE0471811661
  Koning Albert II-laan 7, 1210 Brussel
• Centrica Business Solutions Belgium NV
  BE0826113861
  De Veldekens, Roderveldlaan 2 bus 2, 2600 Antwerpen
• Electrabel NV
  BE0403170701
  Boulevard Simon Bolivarlaan 34, 1000 Brussel
• Eneco Energy Trade
  NL8097.84.051.B01
  Marten Meesweg 5, 3068 AV Rotterdam
• Flexcity Belgium NV
  BE0880270050
  F. Demetskaai 52, 1070 Brussel
• Next Kraftwerke Belgium BVBA
  HRB 67699 / DE269673651
  Lichtstrasse 43 g, 50825 Cologne, Duitsland
• TotalEnergies Power & Gas Belgium
  BE0859655570
  Rue Saint-Laurent 54, 4000 Liège

Dienstverlener van flexibiliteit op het plaatselijk vervoernet

• Total Energies Gas & Power Belgium
  2172239
  Route de l'aéroport 10, 1215 Geneva, Switzerland
• LifePowr
  0632.577.085
  Museumstraat 39, 2000 Antwerpen
• Axpo
  CHE-105.779.348
  Parkstrasse 23, 5401 Baden, Switzerland
• Flexcity Belgium NV
  BE0880 270 050 
  Pointcarélaan 78-79, 1060 Saint-Gilles
• Centrica Business Solutions Belgium NV 
  BE0826 113 861
  City Link – Posthofbrug 12 B8, 2600 Antwerpen
• Electrabel NV
  BE 0403 170 701
  Simon Bolivarlaan 36, 1000 Brussel
• Eneco Energy Trade BV
  30167836
  Marten Meesweg 5, 3068 AV Rotterdam, Nederland
• TotalEnergies SA (ex Lampiris SA)
  BE0859 655 570
  Rue Saint-Laurent 54, 4000 Luik
• Luminus SA
  BE0471 811 661
  Koning Albert II-laan 7, 1210 Sint-Joost-ten-Node
• Next Kraftwerke GmbH
  HRB 67699
  Lichtstrasse 43g, 50825 Cologne, Duitsland
• RWE Supply & Trading GmbH
  HRB 14327 
  RWE-Platz 6, 45141 Essen, Duitsland
• YUSO
  BE0848 296 771
  Zuiderlaan 11 bus 31, 8790 Waregem

Operationele veiligheid bij flexibiliteit met distributienetgebruikers 

Voor deelname aan flexibiliteitsproducten met een activatiesignaal op het distributienet voert de distributienetbeheerder een Network Flexibility Studie uit. Dat is om te garanderen dat flexibiliteitsproducten geen risico’s opleveren voor de operationale veiligheid van het net. De voorwaarden en procedure om daarvoor in aanmerking te komen (C8-01) staan op de website van Synergrid: www.synergrid.be. Zo kan je als netgebruiker nagaan of je kan deelnemen aan de flexibiliteitsproducten.

Wil je flexibiliteit aanbieden op het distributienet (bijvoorbeeld via een aggregator)? Dan voert de distributienetbeheerder eerst een studie uit om te controleren of dat veilig kan gebeuren. Dat heet een Network Flexibility Studie. Zo wordt vermeden dat er problemen ontstaan, zoals overbelasting of spanningsproblemen.

De voorwaarden en procedure om daarvoor in aanmerking te komen (C8-01) staan op de website van Synergrid: www.synergrid.be.

Bij elke kandidaat-deelnemer voert de netbeheerder een controle uit: de distributienetbeheerder kijkt of de technische installatie en het contract in orde zijn. Daarna voert de distributienetbeheerder simulaties uit en bepaalt in welke zones flexibiliteit veilig geactiveerd kan worden:

• Groene zone: geen risico – flexibiliteit mag altijd geactiveerd worden.
• Rode zone: wel risico – activatie is enkel mogelijk onder voorwaarden, zoals binnen bepaalde tijdvensters.

Deze zones worden om de 3 maanden opnieuw berekend. Naargelang het elektriciteitsnet slimmer wordt, zullen deze herberekeningen steeds sneller gebeuren (van dagelijks tot realtime). 

Opmerking: Wie flexibiliteit aanbiedt voor R1/FCR moet aan andere, strikte technische eisen voldoen.